1974, olej na płótnie, 110 cm x 150 cm, średni czas patrzenia 17,31 s.

Sztuka być może jest naśladowaniem, ale nie naśladowaniem dla naśladowania samego.

Z. Makowski

Zbigniew Makowski jest znanym w Polsce i na świecie malarzem i grafikiem. Urodził się w 1930 roku w Warszawie, gdzie w 1956 roku ukończył studia na Akademii Sztuk Pięknych. Mariusz Hermansdorfer pisał o nim, że jest „,malarzem, poetą, znawcą kultur dawnych i współczesnych, guru wiedzy tajemnej, lingwistą, gawędziarzem swobodnie przechodzącym z tematu na temat”. W jego twórczości wyróżnić możemy dwa główne nurty. Pierwszy obejmuje duży zbiór oryginalnych książek artystycznych, w których mieszają się niezliczone wielojęzyczne cytaty z kunsztownymi grafikami. Drugi nurt to pokaźny zbiór obrazów olejnych. Makowski debiutował w latach 50. jako egzystencjalista. Następnie, pod wpływem spotkania z André Bretonem (1962), uległ surrealizmowi. Kolejną jego fascynacją był informel, od którego dzielił go już tylko krok od charakterystycznych, pełnych przedmiotów i słów płócien. Pisano o nich, że są „wielowarstwowe, swobodne, ale i poddane rygorom, abstrakcyjne i realistyczne, uduchowione i materialistyczne, poważane i wysmakowane”.

„Martwa natura” to enigmatyczne dzieło, niedające się porównać z niczym, co zostało opisane w niniejszym przewodniku. Markowski, wykorzystując swój perfekcyjny warsztat, tworzy idealnie równoważącą się kompozycję pozornie niezwiązanych ze sobą przedmiotów. Artysta pozwala na chwilę nacieszyć oko wizualnym porządkiem, po czym daje nam do rozwiązania zagadkę. Odpowiedzią na nią jest inskrypcja widniejąca na wizerunku Ateny z Sais oraz liczne obiekty mające związek z różnymi wierzeniami. Obrazy Markowskiego ilustrują nie tylko jego erudycyjny charakter, ale także liczne pasje. Bardzo prawdopodobne, że klucz namalowany w lewej części obrazu to eksponat z prywatnej kolekcji artysty.

W obrazie „Martwa natura” nie da się wyróżnić konkretnych obszarów płótna, które najbardziej przyciągały wzrok odbiorców. Trzy pojedyncze elementy zgromadziły największą liczbę fiksacji. Pierwszym jest niezidentyfikowana karta do gry. Prawdopodobnie badani usiłowali rozpoznać przedstawioną na niej postać. Drugi element to umieszczony centralnie podpis artysty wraz z datą. Trzeci fragment to pierwsze słowo francuskiej inskrypcji. Być może badani chcieli ją przeczytać, jednak rezygnowali ze względu na obcy język.
Siatka kierunków spojrzeń równomiernie rozkłada się na całą powierzchnię obrazu. Po wnikliwszej analizie trudno oprzeć się wrażeniu, że linie łączące pojedyncze spojrzenia pokrywają się z osiami kompozycyjnymi przedstawienia. Odczucie to jest czysto intuicyjne, jednak narzuca się nieodparcie. Widoczny jest także brak znaczących różnic w czasie oglądu poszczególnych fragmentów.

Wśród zaledwie kilku wskazanych powyżej detali znajdujemy trzy istotne dla kompozycji obrazu elementy. Zacznijmy od inskrypcji w języku francuskim, która pochodzi prawdopodobnie z „Traktatu o Izydzie i Ozyrysie” Plutarcha. Przywołane przez artystę słowa znajdowały się na wizerunku Ateny z Sais i głosiły: „Ja jestem wszystkim, co zrodzone, istniejące i co ma istnieć, a mojej szaty żaden śmiertelnik nigdy nie odsłoni”. Zagadką pozostaje, dlaczego Makowski wykorzystał język francuski, a nie grecki oryginał. W traktacie znaleźć można kilka wskazówek interpretacyjnych dotyczących poszczególnych przedmiotów znajdujących się na ołtarzu. Drugi fragment to bliżej niezidentyfikowana karta – być może tarota. Jest to element „zawieszony” w powietrzu, który wieńczy kompozycję. Trzeci obiekt to podpis autora, który z niezrozumiałych względów stanowi centrum kompozycyjne sam dla siebie. Fakt, że właśnie jego nazwisko przykuło uwagę, bezsprzecznie świadczy o sukcesie malarza i jego niemal „żywej” obecności w dziele.

O obrazie opowiada Anna Kroplewska-Gajewska
Audiodeskrypcja

Każdy z nas patrzy na obraz trochę inaczej!

patrzy Krystyna, nauczycielka, lat 52
patrzy Krzysztof, fizyk, lat 40
patrzy Ola, uczennica, lat 9

Site map

PROJEKT ZREALIZOWANY W RAMACH STYPENDIUM MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO ORAZ STYPENDIUM MIASTA TORUNIA
opracowanie merytoryczne i graficzne: Łukasz Kędziora | fotografie dzieł z kolekcji: Krzysztof Deczyński | tłumaczenie i proofreading: Martyna Kowalska