Malarz, rysownik i grafik – Jerzy Krawczyk, oraz pt. Spaleni, namalował w 1962 roku farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 100 x 112 cm.
Obraz należy do grupy prac o martyrologii Żydów – obok Przesyłki bez wartości (1964) i Jeruzalem (1965). Formalnie jednorodny z obrazem Cech kamieniarzy I (1959), pomimo znacznego odindywidualizowania postaci muzyków w Spalonych, wspólny pozostaje układ zhieratyzowanych postaci i syntetyzm ich ujęcia. Wszystkie te obrazy łączy sięganie do tradycji portretu zbiorowego malarstwa holenderskiego. Charakterystyczna dla całej twórczości malarza jest fascynacja dawnym malarstwem i wykorzystywanie go jako cytatów w jego własnych kompozycjach, szczególnie tych, w których głównym rekwizytem jest przedmiot. Cykl tzw. „judaików” w twórczości malarza obejmował, oprócz Spalonych, także portrety łódzkich Żydów – przemysłowców, sklepikarzy i biedoty1. Malarstwo Krawczyka – nostalgiczne, smutne i ironiczne – wielokrotnie koncentrowało się wokół problematyki wyeliminowania jednostki ludzkiej2.
Malarz podkreślał, że jego malarstwo „jest wynikiem przeżyć i przekonań osobistych”3 oraz „że «nowoczesność» w malarstwie nie polega na takich czy innych wykresach czy udziwnieniach, ale jest odczuciem chwili obecnej. Musi się w jakiś sposób łączyć z przeżyciami innych ludzi – też współczesnych. Jest odczuciem pragnień czy dążeń społeczeństwa, wśród którego się żyje”4.
Duża, centralna grupa żydowskich muzykantów na tle beżowo-szarej ściany, złożona z 8 osób w czarnych, sięgających prawie do kostek chałatach; na głowie małe, czarne jarmułki. Twarze malowane schematycznie, blado-popielate lub bladożółte okolone zarostem siwym lub rudym, wydłużone o długich nosach, przymkniętych oczach i rysach żydowskich. nogi ukazane do kostek, bose. Drugi od strony prawej trzyma w lewej ręce duże basy, opuszczone w dół, które na tle czarnej szaty stanowią wyraźną plamę; prawą ręką ciągnie po strunach smyczkiem. Inni mają w rękach skrzypce lub inne instrumenty smyczkowe. Muzykant z lewej strony trzyma w obu rękach trąbkę przyłożoną do ust. Grupa zwarta, potraktowana płaszczyznowo.
1 M. Bacciarelli, Domki z kart Jerzego Krawczyka, „Fakty” 1981, nr 44 (31.10).
2 G. Musiał, Jerzy Krawczyk, Galeria Sztuki Współczesnej DESA w Łodzi, Contart’77, Olsztyn 1977.
3 Jerzy Krawczyk. Malarstwo, Janusz Tusiński. Grafika, wstęp: Jerzy Krawczyk, BWA, ZPAP w Łodzi, Łódź 1958, s. nlb.
4 M. Jagoszewski, Wystawa prac Jerzego Krawczyka, „Dziennik Łódzki” 1958, nr 75 (29.03).
Opracowanie tekstu: Anna Kroplewska-Gajewska